مهم ترین اثر روزه بعد تربیتی آن است. روزه روح آدمی را لطیف و اراده انسان را «قوی» و غرائز او را «تعدیل» می کند.
از مرتاضان، که از خودداری های مخصوص به تطهیر روح می پردازند، گرفته تا صوفیان، که چله نشینند و امساک از اصول آنها است، و عارفان که می گویند: «اندرون از طعام خالی دار تا در او نور معرفت بینی.» همگی نقش محوری روزه در خودسازی و تهذیب نفس را باور دارند؛ زیرا روزه، تمرین مقاومت و آمادگی روحی در خودسازی اخلاق و تهذیب نفس بر دو پایه استوار است:
الف) تخلیه؛ یعین پاکسازی و تصفیه ی روح از عادات ناپسند و آلودگی های مادی که مقدمه ی آن شناخت صفات پسندیده و ناپسند است.
ب) تحلیه؛ یعنی آراستن نفس به صفات پسندیده و مطلوب انسانی، مانند تقوا که از حکمت های روزه است « لعلکم تتقون.»(1)
روزه بستر مناسبی برای ایجاد تقوا فراهم می سازد. افرادی که سالیانه، یک دوره یک ماهه ای را برای مبارزه با خواسته های درونی می گذرانند، از آمادگی رزمی و دفاعی بیشتری برخوردارند. پیامبر اکرم (ص) شکم چرانی و شهوت جنسی را از جمله سه امری برشمرد که پس از خویش، برای امتش نسبت به آنها بیمناک بود.
و نیز از کلام گوهر بار آن حضرت است که فرمود: «اولین چیزهایی که موجب گرفتاری انسان در آتش جهنم است، دهان (ابزار گناهان فراوان)، و فرج (ابزار شهوت جنسی) است.»