ائمه علیهم السلام همواره به بهداشت جسم و سلامت روحی و روانی افراد توجه داشته اند ؛ اما امام رضا (ع) را باید نخستین کسی دانست که جسم آدمی را به مملکتی کوچک و کامل تشبیه کرده است. امام رضا (ع) می‌فرماید: « ساختار بدن برپایه شباهت به قلمرو پادشاهی بنا شده است. پادشاه بدن قلب و کارگزاران آن، عروق و اعصاب در سیستم عصبی و مغز است. خانه پادشاه قلب او و قلمرو حکومت او جسم است و یاران و سپاهیان او، دست‌ها و پاها و چشم‌ها و زبان و گوش‌های او است.
امام رضا(ع) در اهمیت اعضای بدن و حیاتی بودن آنها برای هر یک از اعضای بدن تشبیهاتی به کار برده‌اند که از آن جمله می‌توان به چشم اشاره کرد. آنحضرت (ع) چشم‌ها را به چراغ تشبیه کرده و دو گوش انسان را منبع مهم پذیرش اطلاعات از محیط خارج و زبان را به کمک دو لب و دندان بیان کننده واژه‌ها و اراده‌ها معرفی می‌کند.
امام رضا (ع)در بیانی حکیمانه کوتاه کردن ناخنها را در تقویت چشم موثر دانسته اند. در کتاب شریف کافی آمده است که علی اسباط از امام رضا علیه السلام بیان می کند مرا در خراسان دید در حالی که چشم درد داشتم . حضرت به من فرمودند: می خواهی تو را به کاری دعوت کنم از این وضع خلاصی یابی .او گفت بله! حضرت فرمودند: هر روز 5شنبه ها ناخن هایت را کوتاه کن . من هر هفته چنین کردم و تا پایان عمر به چشم درد مبتلا نشدم.
امام رضا (ع)در بیانی دیگر مسواک کردن را مایه تقویت قوه بینایی دانسته ، می فرمایند : اَلسِّواکُ یَجْلُو الْبَصَرَ وَ یُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّمْعَةِ؛ مسواک زدن، نور چشم و رشد مو را زیاد و آبریزش چشم را برطرف مى‏کند. (1)
امام هشتم علیه السلام در جایی دیگر سرمه را برای درمان ضعف چشم مفید دانسته می فرمایند: « من اصابه ضعف فی بصره فلیکتحل سبعة مراود عند منامه من الاثمد; هر کس ناراحتى و ضعفى در چشم خویش احساس مى کند به هنگام خواب هفت بار سرمه اثمد بکشد، چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ ». (2)
در همین زمینه امام رضا(علیه السلام) فرمودند:« من کان یؤمن باللّه و الیوم الاخر فلیکتحل؛ کسى که ایمان به خداوند و روز قیامت دارد پس سرمه بکشد». (3)
و در تکمیل این نظر امام رضا(علیه السلام) فرمودند: علیک بالا ثمد، فانه یجلوالبصر و ینبت الاشفار و یطیب النکهة و ... ; سرمه را فراموش نکن; زیرا باعث جلا و زیاد شدن نور چشم و رویش مژه ها و خوش بو شدن دهان است و.. ».(4)
امام رضا(علیه السلام) به یکى از اصحابش فرمود: « اکتحل، فعرض انه لا یحبّ الزینة فی منزله فقال: اتق اللّه و اکتحل، و لا تدع الکحل; سرمه بکش. وى به حضرت عرض کرد: دوست ندارد خویش را در منزل زینت کند. امام فرمود: تقواى الهى را پیشه کن (از سخن امام معصوم سر پیچى نکن) و سرمه بکش و آن را ترک نکن». (5)
در کتاب فقه الرضا در مورد آداب سرمه کشیدن آمده است: چـون اراده نمائى که سرمه بکشى میل را بدست راست بگیر و در سرمه دان بزن و بگو بسم اللّه چون میل را در چشم کشى بگو : اَلّلهُمَّ نَوّرْ بَصَرى واجْعَلْ فیه نُورا اءُبْصِرُبِهِ حَقَّکَ وَاهْدِنى اِلى طَریقِ الْحَقِّ وَ ارْشُدْنى اِلى سَبیلِ الرَّشادِ اَلّلهُمَّ نَورْ عَلَىَّ دُنیاى وَ آخِرَتى.
امام رضا (ع) همچنین فرمودند: هرکس بعد از طلوع آفتاب 1000 مرتبه بگوید ((الظاهر)) ایزد تعالی او را از نابینائی نگاه دارد.
و در جایی دیگر خوردن ترنج در شب را نهی کرده می فرمایند: أکلُ الاُترُجِّ بِاللَّیلِ یَقلِبُ العَینَ ، ویورِثُ الحَوَل؛ خوردن تُرَنج در هنگام شب ، چشم را انحراف مى‏دهد و کژچشمى مى‏آورد.(6)

پانوشتها:
1. بحارالأنوار، ج 76، ص137
2. طبّ الائمة،صفحه 93
3. ثواب الاعمال، صفحه 22،به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94
4. مکارم الاخلاق، صفحه 48
5. بحار الانوار، جلد73، صفحه 96
6. طبّ الإمام الرضا علیه‏السلام ، صفحه 27 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 321 ،